Summary
- Russiýa nebiti gaýtadan işleýän zawodlaryna Ukraina tarapyndan edilen hüjümlerden soň ýangyç ýetmezçiligi we bahalaryň ýokarlanmagy bilen ýüzbe-ýüz boldy. Bu benziniň we dizeliň eksport çäklendirmelerine sebäp boldy.
- Täjigistan, Gyrgyzystan we Özbegistan ýaly Merkezi Aziýa ýurtlary täsir astyna düşdi, Täjigistan Russiýanyň importyna garaşlylygy sebäpli iň agyr zarba aldy.
- Gazagystan we Türkmenistan energiýa ätiýaçlyklaryndan peýdalanyp, bökdençlikleri azaltmak üçin öz mümkinçiliklerini ulanmak arkaly durnukly saklanýarlar.
Russiýa, nebiti gaýtadan işleýän zawodlaryna edilen ukrain hüjümlerinden soň ýangyç ýetmezçiligi we bahalaryň ýokarlanmagy bilen göreşýär.
Käbir sebitlerde ýangyç guýulýan stansiýalarda uzyn nobatlaryň döremeginden soň ýurduň üpjünçiligini goramak üçin Moskwa benzin we dizel eksportyny gadagan etdi ýa-da çäklendirdi.
Bu ädim, Russiýanyň energiýasyna bil baglaýan Merkezi Aziýanyň öňki sowet respublikalarynyň käbirinde ýangyç ýetmezçiligine we bahalaryň ýokarlanmagyna sebäp boldy.
Iň agyr zarba Täjigistana düşdi
Ýangyjynyň hemmesini diýen ýaly import edýän Täjigistan iň agyr ýitgi çekdi.
Moskwanyň ýakyn ýarany we strategiki hyzmatdaşy bolan Täjigistan ikitaraplaýyn import şertnamalaryna laýyklykda Russiýanyň ýangyjyny alýar.
Emma Merkezi Aziýanyň bu iň garyp ýurdunda bahalar Russiýa şu tomus energiýa eksportyna ilkinji gezek çäklendirme girizeninden bäri birden ýokarlandy. Häzirki wagtda bir litr benzin, Täjigistanda 1,30 dollara çenli ýokarlanyp, sebitde iň gymmat hasaplanýar.
Russiýanyň eksportyndaky näbellilik Täjigistany energiýa sarp ediş modelini diwersifikasiýa etmäge mejbur etdi. Duşenbe şäherindäki taksileriň we beýleki ulaglaryň köpüsi benzinden el çekip, suwuklandyrylan tebigy gaza ýa-da elektrik energiýasyna geçdi.
Şeýle-de bolsa, Duşanbe Russiýadan benziniň importynyň ýylyň ahyryna çenli 500 000 tonna ýetjekdigini aýtdy. Bu 2024-nji ýylda alnan 451 000 tonnadan ep-esli ýokary.
Gyrgyzystan hem gowşak
Gyrgyzystan sarp edýän benziniň we dizeliň 90 göteriminden gowragyny Russiýadan import edýär.
Gyrgyzystan Moskwanyň ýolbaşçylygyndaky Ýewraziýa Ykdysady Bileleşiginiň agzasy hökmünde Russiýanyň eksport gadaganlygyndan goraldy.
Şeýle-de bolsa, Gyrgyzystan tomus aýlaryndan bäri bahalaryň ýokarlanmagy, üpjünçiligiň yza çekilmegi we wagtlaýyn ýangyç ýetmezçiligi bilen ýüzbe-ýüz boldy.
Bilermenler, Russiýanyň importyna doly garaşlylygy sebäpli Gyrgyzystanyň gowşakdygyny aýdýarlar. Bu ýurduň Täjigistan ýaly energiýa ätiýaçlyklary bar, ýöne nebiti arassalamak ukyby ýok.
"Gysga möhletde rus üpjünçiligine hakyky alternatiwalar az" - diýip, ykdysatçy Nurgul Akimowa Azatlyk Radiosynyň Gyrgyz gullugyna aýtdy. "Bu alternatiwalaryň hemmesi infrastruktura ep-esli maýa goýumlaryny talap eder we häzirki Russiýanyň üpjünçiliginden has gymmat bolýar."
Özbegistan beýleki üpjün edijilere ýüzlenýär
Özbegistan Russiýanyň kompaniýalary bilen hökümet tarapyndan baglaşylan şertnamalaryň çäginde henizem benzini we dizeli import edýär.
Emma Merkezi Aziýanyň bu iň köp ilatly ýurdy Russiýa aşa garaşlylygyndan gorkup, Merkezi Aziýanyň iň uly iki eksportçysy bolan Gazagystandan we Türkmenistandan ýangyç importyny artdyrdy.
Özbegistanda uly nebit gorlary bar, ýöne önümçiligi ýokarlandyrmak üçin infrastruktura ýok. 2024-nji ýylda onuň önümçiligi günde bary-ýogy 63,000 barrele barabar boldy.
Daşkent köne energiýa infrastrukturasyny kämilleşdirmek we daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek arkaly nebit önümçiligini ýokarlandyrmagy meýilleşdirýär.
Işçiler Gazagystanyň Gyzylorda sebitindäki nebit guýusynda abatlaýyş işlerini alyp barýarlar. (faýl suraty)
Gazagystan özüni üpjün edýär
Goňşularynyň köpüsinden tapawutlylykda Gazagystan energiýa taýdan özüni üpjün edýär. Ýurtda uly energiýa ätiýaçlyklary we nebiti gaýtadan işlemek tehnologiýasy bar.
Gazagystan her ýyl takmynan 14 million tonna nebit önümini öndürýär. Bu Merkezi Aziýada iň köp we her ýyl Russiýadan ýene 1,2 million tonna import edýär.
Emma bu ýurt hem Russiýanyň nebiti gaýtadan işleýji ulgamyndaky bökdençliklerden ejir çekdi.
Maý aýynda Astana nebit önümleriniň eksportyna alty aýlyk gadaganlyk girizdi we serhetara ýangyç kontrabandasyna garşy çäre gördi.
Bu çäre Gazagystanda ýangyç ýetmezçiligiň öňüni almaga gönükdirildi. Çäklendirmeler noýabr aýynda gutarar.
Gazagystanyň hökümeti 2040-njy ýyla çenli Merkezi Aziýa ýurtlaryna, Hytaýa we Hindistana ýangyç eksportyny artdyrmagy meýilleşdirýändigini aýtdy.
Türkmenbaşy nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy. Türkmenistan
Türkmenistan üzňelikde galýar
Türkmenistanyň ägirt uly nebit we gaz gorlary, şeýle hem hökümetiň önümçilige berk gözegçilik etmegi ýurduň içerki bazaryny birneme durnuklaşdyrdy.
Subsidirlenen içerki bahalar, türkmen sarp edijileriniň daşarky näsazlyklardan belli bir derejede goraglydygyny aňladýar.
"Türkmenistan sebitde ähli energiýa çeşmelerinde artykmaçlyga eýe bolan ýeke-täk ýurtdyr" - diýip, ykdysatçy Marat Musuraliýew Gyrgyz gullugyna aýtdy.
Ýurt 2025-nji ýylyň ilkinji dokuz aýynda benziniň we dizeliň önümçiligini has ýokarlandyrandygyny 3-nji oktýabrda öňe sürdi. Azatlyk Radiosy bu habary garaşsyz tassyklap bilmedi.
Türkmenistan her gün 275,000 barrele çenli çig nebit we suwuk ýangyç öndürýär.
Goňşy Gazagystan ýaly bu ýurt hem üýtgeýän energiýa landşaftyndan peýdalandy - sebitdäki bazarlara has köp nebit önümlerini eksport etdi.
Habar beriş serişdelerinde çap bolan maglumatlar Aşgabadyň goňşy Özbegistana we Owganystana eksportyny artdyrýandygyny görkezýär.